Максаттар

Мүчө мамлекеттерибиздин ортосундагы транспорттук кызматташтык Түрк мамлекеттер уюму үчүн ар дайым артыкчылыктуу багыт болуп келген. Мамлекет башчыларыбыз саммиттерде бул маселеге өзгөчө көңүл буруп, транспорттук кызматташтыктагы көйгөйлөрдү чечүү жана бул тармакты өнүктүрүү боюнча так тапшырмалар берип келишет.

Биз түрк аймагындагы, айрыкча Транскаспий Эл аралык Чыгыш–Батыш Ортоңку Коридору боюнча транспорттук байланыштарды жакшыртууга умтулабыз. Бул демилге үзгүлтүксүз жана натыйжалуу транспортту камсыз кылуудагы тоскоолдуктарды жоюп, жол, темир жол жана деңиз аркылуу жүк ташууну жөнгө салуу үчүн жаңы механизмдерди киргизүүгө багытталган.

Механизмдер

"Түрк дүйнөсүнүн көз карашы - 2040" жана 2022–2026-жылдарга ТМУнун стратегиясы сыяктуу негизги стратегиялык документтерге ылайык, Уюм транспорттук кызматташтыкты ар тараптуу механизмдер аркылуу ишке ашырып келет. Бул механизмдерге министрлер деңгээлиндеги туруктуу жолугушуулар, Транспортту координациялоо комитети, Транспортту өнүктүрүү боюнча жумушчу топ жана Санариптештирүү боюнча жумушчу топ кирет.

Тууган порттор

2013-жылы «Тууган порттор мамилеси жана кызматташтыгы жөнүндө өз ара түшүнүшүү тууралуу меморандумга» кол коюу менен башталган Тууган порттор процесси ТМУга мүчө мамлекеттердин деңиз жана кургак портторунун кызматташтыгын бекемдөөгө багытталган. Башында Баку (Азербайжан), Самсун (Түркия) жана Актау (Казакстан) порттору катышкан, 2019-жылы Казакстандын Курык порту кошулган. 2021-жылы Түркиянын Мерсин порту жана Өзбекстандын Universal Logistics Services, Ахтачи жана Термез жүк борбору аталган демилгеге кошулган. Бул процесс техникалык алмашууларды, тажрыйба бөлүшүүнү жана биргелешкен долбоорлорду өнүктүрүүнү көздөйт.

Темир жол башкармаларынын жетекчилеринин жолугушуулары

2022-жылдан баштап ТМУ мүчө мамлекеттердин темир жол тармактары ортосунда кызматташтыкты бекемдөө максатында Темир жол башкармаларынын жетекчилеринин жолугушууларын уюштуруп келет. Бул жолугушуулардын негизги максаты – альтернативдүү, үнөмдүү эл аралык темир жол коридорлорун өнүктүрүү жана жүк ташууну күчөтүү. Негизги жетишкендик – 2022-жылдын декабрында Түркия–Өзбекстан багытындагы алгачкы жүк поездинин (40 вагон) жолго чыгуусу болду.

«Фергана өрөөнү – Анадолу» темасындагы темир жол байланыш форуму (2023, Фергана) жана Эл аралык мультимодалдык транспорт форуму (2023, Стамбул) сыяктуу эл аралык иш-чаралар түрк аймагындагы коомдук жана жеке сектордун негизги өкүлдөрүн, логистика жана транспорт тармагындагы ири компанияларды, ишкерлерди жана кызыкдар тараптарды бириктирди. Бул форумдар ТМУ алкагында мультимодалдык транспорттук маршруттарды өнүктүрүү үчүн терең талкуулар, тажрыйба бөлүшүү жана кызматташтык үчүн баалуу мүмкүнчүлүктөрдү түздү.

Логистикалык борборлор жана жүк ташуучулардын альянсы

2024-жылы түзүлгөн альянс түрк өлкөлөрүндөгү логистикалык борборлорду, ташуучуларды, терминалдарды жана портторду байланыштыруу максатын көздөйт. Негизги максаттар – транспорт инфраструктурасын жакшыртуу, кызматташууну тереңдетүү жана коомдук-жеке өнөктөштүк аркылуу натыйжалуу жүк чечимдерин иштеп чыгуу.

Улуттук транспорт ассоциацияларынын жетекчилеринин жолугушуусу

2024-жылдын март айында ТМУ Улуттук транспорт ассоциацияларынын жетекчилеринин алгачкы жыйынын өткөрдү. Анын негизги жыйынтыктарынын бири – Түрк Мамлекеттер Уюмунун Жол транспорт ассоциациялары бирикмесин (TМУ-УРТА) түзүү чечими болду. Бул бирикме жеке секторду өкүлчүлүк кылуу, кызматташууну бекемдөө жана Түрк дүйнөсүнүн 2040-жылга чейинки Көз карашына ылайык транспорт мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү максатын көздөйт. Бирикменин ачылыш аземи 2024-жылдын ноябрында Стамбулда болуп өттү.

Уюлдашуу негиздери

ТМУ алкагындагы транспорттук кызматташтыктын укуктук негиздери бир нече негизги документтерге негизделет:

• «Түрк мамлекеттер уюмунун мүчө мамлекеттеринин Өкмөттөрүнүн ортосундагы Эл аралык аралаш жүк ташуулар боюнча Макулдашуу» — 2022-жылдын 11-ноябрында Самарканд шаарында кол коюлган;
• «Түрк мамлекеттер уюмунун транспорттук байланышты камсыздоо программасы» — 2022-жылдын 11-ноябрында Самарканд шаарында кол коюлган;
• «2023–2027-жылдарга Түрк мамлекеттер уюмунун транспорттук байланыш программасын ишке ашыруу боюнча Биргелешкен иш-аракеттер планы («Жол картасы»)» — 2023-жылдын 3-ноябрында Астанада кабыл алынган;
• «Түрк мамлекеттер уюмунун мүчө мамлекеттери ортосунда эл аралык жол транспорттук операцияларда электрондук уруксат (e-Permit) колдонуу жана кызматташтык боюнча өз ара түшүнүшүү жөнүндө меморандум» — 2024-жылдын 6-июлунда Шуша шаарында кол коюлган.

Долбоорлор

ТМУ мүчө мамлекеттеринин ортосунда транспорттук тоскоолдуктарды жоюу жана натыйжалуу, туруктуу жана үзгүлтүксүз операцияларды камсыз кылуу максатында бир катар практикалык долбоорлорду ишке ашырууда.

Электрондук уруксат (E-Permit)

ТМУ мүчө жана байкоочу мамлекеттер ортосунда Эл аралык жол транспортунда Электрондук уруксат (e-Permit) долбоорун ишке ашырууну илгерилетүүдө. Бул долбоордун максаты – транспорттук операцияларды санариптештирүү аркылуу жөнөкөйлөтүү, физикалык уруксаттарга байланыштуу чыгымдарды азайтуу жана уруксаттарды жоготуу же туура эмес колдонуу сыяктуу көйгөйлөрдү жоюу.

Түркия жана Өзбекстан e-Permit долбоорун 2022-жылдын 28-октябрында Ташкентте өткөн ТМУ Транспорт министрлеринин 6-жолугушуусунда алгачкы жолу ишке ашырышкан жана дүйнөлүк деңгээлде биринчи болуп бул системаны колдонушкан. Учурда бул демилгени башка ТМУ өлкөлөрүнө кеңейтүү аракеттери жүрүүдө.

2024-жылдын 6-июлунда Шуша саммитинде ТМУ Транспорт министрлери Эл аралык жол транспортунда e-Permit колдонуу боюнча кызматташтык тууралуу меморандумга кол коюшкан. Бул меморандум “e-Permit колдонуу принциптерин” аныктайт, уруксат маалыматтарын электрондук форматка өткөрүүнүн, физикалык уруксаттардын структурасын сактоонун жана стандартташтырылган программалык камсыздоо аркылуу бирдиктүү система аркылуу маалымат алмашуунун негизин түзөт.

Электрондук товар-жүктөрдү ташуу документи (e-CMR)

ТМУ түрк аймагында электрондук товар-жүктөрдү ташуу документи “e-CMR” системасын ишке ашырууну илгерилетүүдө. 2023-жылдын февраль айында ТМУ Эл аралык жол транспорттук союзу (IRU) жана Бириккен Улуттар Уюмунун Европа үчүн экономикалык комиссиясы (UNECE) менен биргеликте БУУ CMR Конвенциясы жана анын e-CMR протоколу боюнча виртуалдык семинар өткөргөн.

2024-жылдын 25-апрелинде Будапештте өткөн Экинчи Транспортту координациялоо комитетинин жолугушуусунда ТМУ мүчө мамлекеттери e-CMR долбоорун колдоп, атайын Жумушчу Топ түзүүнү чечишкен. Бул топко транспорт министрликтеринен, бажы башкармалыктарынан жана улуттук транспорт ассоциацияларынан адистер кирет жана түрк аймагында e-CMRдин мыйзамдык баалоосу жана ишке ашырылышына көңүл бурулат.