Maqsadlar

A'zo davlatlar o‘rtasidagi transport sohasidagi hamkorlikni rivojlantirish har doim Turkiy davlatlar tashkilotining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib kelgan. Davlat rahbarlarimiz bu masalaning ahamiyatini sammitlarda doimiy ta’kidlab kelmoqda va mavjud muammolarni hal etish orqali transport sohasidagi hamkorlikni yaxshilash bo‘yicha topshiriqlar bergan.

Turkiy mintaqada, ayniqsa Trans-Kaspiy Xalqaro Sharq-G‘arb O‘rta Koridori (O‘rta Koridor) bo‘ylab transport aloqadorligini kuchaytirishga qat’iy bel bog‘laganmiz. Ushbu tashabbus samarali va uzluksiz transportga to‘sqinlik qiluvchi to‘siqlarni bartaraf etish, shuningdek, avtomobil, temir yo‘l va dengiz transportining turli shakllarida harakatni soddalashtirish uchun yangi huquqiy asoslar yaratishni maqsad qilgan.

Mexanizmlar

Turkiy davlatlar tashkiloti “Turkiy dunyo nigohi 2040” hujjati va “2022–2026 yillarga mo‘ljallangan TDT strategiyasi” asosida muntazam vazirlar yig‘ilishlari, Transportni muvofiqlashtirish qo‘mitasi, Transportni rivojlantirish bo‘yicha ishchi guruhi va Raqamlashtirish bo‘yicha kichik ishchi guruh kabi mexanizmlar orqali transport sohasidagi hamkorlikni ilgari surmoqda.

Hamkor portlar

2013-yilda “Hamkor portlar aloqalari va hamkorligi bo‘yicha anglashuv memorandumi” imzolanishi bilan boshlangan Hamkor portlar jarayoni TDTga a’zo davlatlar o‘rtasidagi dengiz va quruqlikdagi portlar hamkorligini mustahkamlashga qaratilgan. Dastlab Boku (Ozarbayjon), Samsun (Turkiya) va Aktau (Qozog‘iston) portlari ishtirok etgan bu tashabbus 2019-yilda Qozog‘istonning Kuryk porti, 2021-yilda esa Turkiyaning Mersin porti hamda O‘zbekistonning Universal Logistics Services, Axtachi va Termiz yuk tashish markazi kabi quruqlikdagi portlarini ham o‘z ichiga oldi. Mazkur tashabbus texnik tajriba almashuvi, bilimlarni baham ko‘rish va qo‘shma loyihalarni ishlab chiqish orqali mintaqaviy portlararo hamkorlikni rivojlantirishga xizmat qiladi.

Temir yo‘l boshqaruvchilari yig‘ilishlari

TDT 2022-yildan boshlab a’zo davlatlarning temir yo‘l sohasidagi hamkorligini kuchaytirish maqsadida Temir yo‘l boshqaruvchilari yig‘ilishlarini tashkil qilib kelmoqda. Bu yig‘ilishlar xalqaro darajadagi muqobil va iqtisodiy jihatdan maqbul temir yo‘l yo‘nalishlarini rivojlantirish, mintaqada yuk tashish hajmini oshirish strategiyalarini ishlab chiqishga qaratilgan. 2022-yil dekabr oyida Turkiya-O‘zbekiston o‘rtasida 40 ta vagondan iborat yuk poyezdining ilk safarga chiqishi ushbu hamkorlik doirasida erishilgan muhim natijalardan biridir.

2023-yilda Farg‘onada o‘tkazilgan “Turkiy davlatlarning temir yo‘l aloqasi: Farg‘ona vodiysi – Anadolu” forumi hamda Istanbulda o‘tkazilgan Xalqaro multimodal transport forumi transport va logistika sohasi vakillari, biznes va manfaatdor tomonlarni bir joyga jamladi. Bu tadbirlar chuqur muhokamalar, tajriba almashuvi va hamkorlik uchun imkoniyat yaratdi hamda TDT doirasida multimodal transport yo‘nalishlarini rivojlantirishga xizmat qildi.

Logistika markazlari va yuk tashuvchilari alyansi

2024-yilda TDT doirasida tashkil etilgan Logistika markazlari va yuk tashuvchilari alyansi Turk dunyosidagi logistika markazlari, tashuvchilar, terminallar va portlarni birlashtirishga qaratilgan. Uning maqsadi – transport infratuzilmasini rivojlantirish, hamkorlikni kengaytirish va samarali hamda innovatsion yuk tashish yechimlari uchun davlat-xususiy sheriklikni rag‘batlantirishdir.

Milliy transport uyushmalari rahbarlari yig‘ilishlari

2024-yil mart oyida TDT ilk bor Milliy transport uyushmalari rahbarlari yig‘ilishini o‘tkazdi. Yig‘ilishning muhim natijasi sifatida TDT avtomobil transport uyushmalari ittifoqi (TDT-URTA)ni tuzish qarori qabul qilindi. Mazkur ittifoq xususiy sektor manfaatlarini ifoda etish, hamkorlikni mustahkamlash va “Turkiy dunyo nigohi 2040” konsepsiyasiga muvofiq transport salohiyatini oshirishga xizmat qiladi. Ittifoqning rasmiy ochilish marosimi 2024-yil noyabrda Istanbulda bo‘lib o‘tdi.

Tuzilma Asoslari

TDT doirasida transport sohasidagi hamkorlikning huquqiy asosi quyidagi asosiy hujjatlarga tayangan holda shakllantirilgan:

• 2022-yil 11-noyabr kuni Samarqandda imzolangan “Turkiy davlatlar tashkilotiga a’zo davlatlar hukumatlari o‘rtasida xalqaro aralash yuk tashuvlari to‘g‘risidagi bitim”;
• 2022-yil 11-noyabr kuni Samarqandda imzolangan “Turkiy davlatlar tashkilotining transport bog‘liqligi dasturi”;
• 2023–2027-yillarga mo‘ljallangan “Turkiy davlatlar tashkilotining transport bog‘liqligi dasturini amalga oshirish bo‘yicha qo‘shma harakatlar rejasi (Yo‘l xaritasi)” – 2023-yil 3-noyabrda Ostona shahrida qabul qilingan;
• 2024-yil 6-iyul kuni Shusha shahrida imzolangan “Turkiy davlatlar tashkilotiga a’zo davlatlar o‘rtasida xalqaro avtomobil tashuvlarida elektron ruxsatnomadan (e-Ruxsat) foydalanish va hamkorlik qilish to‘g‘risidagi anglashuv memorandumi”.

Loyihalar

Turkiy davlatlar tashkiloti (TDT) transportdagi to‘siqlarni bartaraf etish va samarali, barqaror hamda uzluksiz operatsiyalarni ta’minlashga qaratilgan bir qator amaliy loyihalarni ilgari surmoqda.

E-Ruxsatnoma (E-Permit)

TDT xalqaro avtomobil tashuvlarida a’zo va kuzatuvchi davlatlar o‘rtasida elektron ruxsatnoma (e-Ruxsat) loyihasini joriy etishni ilgari surmoqda. Ushbu loyiha raqamlashtirish orqali transport operatsiyalarini soddalashtirish, qog‘oz ruxsatnomalar bilan bog‘liq xarajatlarni kamaytirish va ularning yo‘qolishi yoki noto‘g‘ri foydalanilishi kabi muammolarni bartaraf etishni maqsad qilgan.

Türkiya va O‘zbekiston ushbu loyihani 2022-yil 28-oktabrda Toshkentda o‘tkazilgan TDT Transport vazirlarining 6-yig‘ilishida boshlab bergan bo‘lib, bu tizimni amaliyotga joriy etgan dunyodagi ilk davlatlar bo‘ldi. Endilikda ushbu tashabbusni boshqa TDT davlatlariga kengaytirish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda.

2024-yil 6-iyul kuni Shusha sammiti doirasida TDT Transport vazirlari xalqaro avtomobil tashuvlarida e-Ruxsatlardan foydalanish va hamkorlik qilish bo‘yicha Anglashuv memorandumini imzoladilar. Memorandum “e-Ruxsatnomalarning qo‘llanilish prinsiplari”ni belgilaydi va ruxsatnoma ma’lumotlarini elektron shaklga o‘tkazish, jismoniy ruxsatnomalarning tuzilmasini saqlagan holda yagona tizim orqali standartlashtirilgan dasturiy ta’minot yordamida ma’lumotlar almashinuvini yo‘lga qo‘yishni nazarda tutadi.

Elektron CMR (E-CMR)

TDT “e-CMR” tizimini Turk dunyosida joriy etishni ilgari surmoqda. 2023-yil fevral oyida TDT Xalqaro avtomobil transporti ittifoqi (IRU) va Yevropa Iqtisodiy Komissiyasi (UNECE) bilan hamkorlikda BMT CMR Konvensiyasi va uning elektron versiyasi (e-CMR) bo‘yicha onlayn seminar tashkil etdi.

2024-yil 25-aprelda Budapeshtda o‘tkazilgan Transport muvofiqlashtirish qo‘mitasining ikkinchi yig‘ilishida TDT a’zo davlatlari e-CMR loyihasini qo‘llab-quvvatladilar va ushbu tizimni yuridik tahlil qilish hamda amaliyotga tatbiq etish bo‘yicha maxsus kichik ishchi guruh tuzishga qaror qildilar. Ushbu guruh tarkibiga transport vazirliklari, bojxona idoralari va milliy transport uyushmalarining mutaxassislari kiradi.