Dövlət başçılarının zirvə görüşləri
Zirvələr Prosesi 1992-ci ildə Orta Asiya Türk Cümhuriyyətləri müstəqillik əldə etdikdən sonra başlamış və 2010-cu ilə qədər davam etmişdir; bu müddət ərzində Türk Dövlətləri Təşkilatının (keçmiş adı ilə Türk Şurası kimi tanınır) Katibliyi yaradılmışdır; Proses Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkiyə və Türkmənistan prezidentləri arasında keçirilən 10 Zirvə görüşünü əhatə edir.
1992-ci il Zirvə görüşü
Ankarada Türkiyə prezidenti Turqut Özalın ev sahibliyi ilə Azərbaycan Prezidenti Əbülfəz Elçibəy, Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev, Qırğızıstan Prezidenti Əsgər Akayev, Özbəkistan Prezidenti İslam Kərimov və Türkmənistan Prezidenti Saparmurad Niyazovun iştirakı ilə keçirilmişdir. Zirvənin sonunda Ankara Bəyannaməsi imzalanmışdır. Türkiyə Prezidenti Turqut Özal, Türk dövlətləri arasında gömrük qanunvericiliyinin uyğunlaşdırılması və insanların, malların və xidmətlərin sərbəst hərəkətinə imkan verən azad ticarət sisteminin yaradılması, birgə investisiya və inkişaf bankının qurulması, dəmir yolu, avtomobil və hava əlaqələrinin və telekommunikasiya vasitələrinin inkişaf etdirilməsi, Türk dövlətlərinin təbii sərvətlərinin Türkiyə vasitəsilə Avropaya daşınması, dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya üçün iqtisadi koordinasiya və əməkdaşlıq imkanlarının inkişaf etdirilməsi kimi məsələlərə diqqət yetirmişdir.
1994-cü il Zirvə görüşü
İstanbulda Türkiyə Prezidenti Süleyman Dəmirəlin ev sahibliyi ilə Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev, Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev, Qırğızıstan Prezidenti Əsgər Akayev, Özbəkistan Prezidenti İslam Kərimov və Türkmənistan Prezidenti Saparmurad Niyazovun iştirakı ilə keçirilmişdir. Zirvənin sonunda İstanbul Bəyannaməsi imzalanmışdır.
1995-ci il Zirvə görüşü
Bişkekdə Qırğızıstan Prezidenti Əsgər Akayevin ev sahibliyi ilə Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev, Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev, Özbəkistan Prezidenti İslam Kərimov, Türkiyə Prezidenti Süleyman Dəmirəl və Türkmənistan Prezidenti Saparmurad Niyazovun iştirakı ilə keçirilmişdir. Zirvənin sonunda Bişkek Bəyannaməsi imzalanmışdır.
1996-cı il Zirvə görüşü
Özbəkistan Prezidenti İslam Kərimovun ev sahibliyi ilə Daşkənddə Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev, Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev, Qırğızıstan Prezidenti Əsgər Akayev, Türkiyə Prezidenti Süleyman Dəmirəl və Türkmənistan Prezidenti Saparmurad Niyazovun iştirakı ilə keçirilmişdir. Zirvənin sonunda Daşkənd Bəyannaməsi imzalanmışdır. Həmçinin zirvədə Daimi Katibliyin yaradılması qərara alınmışdır.
1998-ci il Zirvə görüşü
Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayevin ev sahibliyi ilə Astanada Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev, Qırğızıstan Prezidenti Əsgər Akayev, Özbəkistan Prezidenti İslam Kərimov, Türkiyə Prezidenti Süleyman Dəmirəl və Türkmənistan Prezidenti Saparmurad Niyazovun iştirakı ilə keçirilmişdir. Zirvənin sonunda Astana Bəyannaməsi imzalanmışdır. Zirvədə Daimi Katibliyin Əsasnaməsi qəbul edilmişdir.
2000-ci il Zirvə görüşü
Bakıda Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin ev sahibliyi ilə Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev, Qırğızıstan Prezidenti Əsgər Akayev, Özbəkistan Prezidenti İslam Kərimov, Türkiyə Prezidenti Süleyman Dəmirəl və Türkmənistan Prezidenti Saparmurad Niyazovun iştirakı ilə keçirilmişdir. Zirvənin sonunda Bakı Bəyannaməsi imzalanmışdır. Bəyannamədə qeyd edildiyi kimi, Daimi Katibliyin Türkiyədə yaradılması qərara alınmışdır.
2001-ci il Zirvə görüşü
İstanbulda Türkiyə Prezidenti Əhməd Necdət Sezərin ev sahibliyi ilə Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev, Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev, Qırğızıstan Prezidenti Əsgər Akayev, Türkmənistan Prezidenti Saparmurad Niyazov və Özbəkistan Ali Məclisinin Sədri Erkin Halilovun iştirakı ilə keçirilmişdir. Zirvənin sonunda İstanbul Bəyannaməsi imzalanmışdır.
Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev zirveler süreci çerçevesinde Aksakallılar Konseyi kurulmasını, ayrıca Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenterler Asamblesi kurulmasını önermiştir. Kırgız Cumhuriyeti Devlet Başkanı Askar Akayev Zirve Daimi Sekreteryası’nın oluşturulmasını önermiştir.
Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev Zirvələr prosesi çərçivəsində Ağsaqqallar Şurasının yaradılmasını, həmçinin Türkdilli Ölkələrin Parlament Assambleyasının yaradılmasını təklif etmişdir. Qırğızıstan Prezidenti Əsgər Akayev isə Zirvənin Daimi Katibliyinin yaradılmasını təklif etmişdir.
2006-cı il Zirvə görüşü
5,5 ildən sonra Türkiyənin təşəbbüsləri nəticəsində Türkiyə prezidenti Əhməd Necdət Sezərin ev sahibliyi ilə Antalyada keçirilmişdir. Zirvədə Qazaxıstan, Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri səviyyəsində iştirak etmişdir, Türkmənistan isə Ankaradakı səfiri vasitəsilə təmsil olunmuşdur. Özbəkistan Zirvədə iştirak etməmişdir. Zirvədə Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev 2001-ci ildə verdiyi təklifləri təkrar etmişdir.
2009-cu il Zirvə görüşü
2-3 oktyabr 2009-cu il tarixlərində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ev sahibliyi ilə Naxçıvanda keçirilmişdir. Zirvədə Türkiyə prezidenti Abdullah Gül, Qazaxıstan prezidenti Nursultan Zarbayev və Qırğızıstan prezidenti Kurmanbek Bakiyev iştirak ediblər. Özbəkistanın iştirak etmədiyi Zirvədə Türkmənistan vitse-prezident səviyyəsində təmsil olunub. Sözügedən Zirvə toplantısı zamanı Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan və Qırğızıstan tərəfindən Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının yaradılmasına dair Naxçıvan Sazişi imzalanıb. Türkiyə, Qazaxıstan və Azərbaycan tərəfindən təsdiq edilmiş Saziş 17 noyabr 2010-cu il tarixində qüvvəyə minmişdir. Türkmənistan Sazişin tərəfi olmayıb.
2010-cu il Zirvə görüşü
15-16 sentyabr 2010-cu il tarixlərində İstanbulda Türkiyə Prezidenti Abdullah Gülün ev sahibliyi ilə keçirilmişdir. Zirvədə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev, Qırğızıstan Prezidenti Roza Otunbayeva və Türkmənistan Prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədov iştirak ediblər. Özbəkistan Zirvədə iştirak etməyib. Sözügedən Zirvə Toplantısı ilə Naxçıvan Sazişi ilə yaradılması qərara alınan və Dövlət Başçıları Şurası, Xarici İşlər Nazirləri Şurası, Yüksək Vəzifəli İşçilər Komitəsi, Ağsaqqallar Nümayəndəliyi və Katibliyin daxil olduğu Türkdilli Ölkələrin Əməkdaşlıq Şurası həyata keçirilib. Bu çərçivədə, səfir Halil Akıncının İstanbulda yerləşən Türk Əməkdaşlıq Şurası Katibliyinin baş katibi vəzifəsinə təyin edilməsi təsdiqlənib. Zirvədə Türk Əməkdaşlıq Şurasının ilk Dövlət Başçıları Zirvə Toplantısının 2011-ci ildə Qazaxıstanda, sonrakı ikinci Zirvə Toplantısının isə 2012-ci ildə Qırğızıstanda keçirilməsi qərara alınıb.
Ankara’da 23-25 Kasım 2010 tarihlerinde, Türk İşbirliği Konseyi Sekretaryası Tüzüğü, Aksakallar Konseyi Tüzüğü ve Mali Esaslara İlişkin Anlaşma ile Türk İşbirliği Konseyi Sekretaryasının bütçesine ilişkin ilkelerin değerlendirildiği Türk Konseyi Kıdemli Memurlar Komitesi 1. Toplantısı düzenlenmiştir.
23-25 noyabr 2010-cu il tarixlərində Ankarada Türk Şurasının Yüksək Vəzifəli İşçilər Komitəsinin 1-ci Toplantısı keçirilmiş, burada Türk Əməkdaşlıq Şurası Katibliyinin Nizamnaməsi, Ağsaqqallar Şurasının Əsasnaməsi, Maliyyə Prinsipləri və prinsipləri haqqında Saziş qəbul edilmişdir. Türk Əməkdaşlıq Şurası Katibliyinin büdcəsi ilə əlaqədar olaraq qiymətləndirildi.
2010-cu ildən sonrakı dövr
TDT-nin yaradılmasından sonra 2011-ci ildə Almatıda, 2012-ci ildə Bişkekdə, 2013-cü ildə Qəbələdə, 2014-cü ildə Bodrumda, 2015-ci ildə Astanada, 2018-ci ildə Çolpon-Atada, 2019-cu ildə Bakıda, 2021-ci ildə İstanbulda, 2022-ci ildə Səmərqənd201-də və A daxil olmaqla redaktə olunub. Dövlət başçıları, həmçinin biri 2020-ci ilin aprelində onlayn, digəri isə 2023-cü ilin martında Ankarada olmaqla iki Fövqəladə Zirvə görüşü üçün görüşdülər. Bundan əlavə, iki qeyri-rəsmi Zirvə keçirilib: 2021-ci ilin martında onlayn keçirilən Türküstan Zirvəi və 2024-cü ilin iyulunda keçirilən Şuşa Zirvəsi. Nəhayət, 11-ci TDT Zirvəi 2024-cü ilin noyabrında Bişkekdə “Türk dünyasının gücləndirilməsi: İqtisadi inteqrasiya, davamlı inkişaf, rəqəmsal gələcək və hamı üçün təhlükəsizlik” mövzusu ilə keçirildi.
TDT Zirvə bəyannamələri
İllik Zirvə görüşləri üzv dövlətlərin prezidentlərinin, xarici işlər nazirlərinin və məqsədəuyğun hesab edilən digər nazirlərin iştirakı ilə keçirilir.
