Мақсаттар

Мүше мемлекеттер арасындағы көлік ынтымақтастығын дамыту Түркі мемлекеттері ұйымының ең басты басымдықтарының бірі болып табылады. Мемлекет басшылары Саммиттер барысында көлік саласындағы маңыздылықты үнемі атап өтіп, туындайтын қиындықтарды шешу арқылы көлік ынтымақтастығын одан әрі жетілдіру жөнінде нақты нұсқаулар берген.

Біз Түркі аймағындағы көлік байланыстарын, әсіресе Транс-Каспий халықаралық Шығыс-Батыс Орта дәлізі (Орта дәліз) бойында нығайтуға күш салудамыз. Бұл бастама тиімді әрі кедергісіз көлік жүйесін қалыптастыру үшін кедергілерді жоюға, сондай-ақ жол, теміржол және теңіз көліктерін қоса алғанда әртүрлі көлік түрлеріндегі операцияларды жеңілдетуге бағытталған жаңа құрылымдар құруды көздейді.

Механизмдер

Түркі мемлекеттері ұйымы «Түркі әлемі – 2040 көзқарасы» және «2022-2026 жылдарға арналған ТМҰ стратегиясы» сияқты негізгі стратегиялық құжаттарға сәйкес көлік саласындағы ынтымақтастықты түрлі тұрақты механизмдер арқылы жүзеге асыруда. Олардың қатарында министрлік кездесулері, Көлік үйлестіру комитеті, Көлікті дамыту жөніндегі жұмыс тобы және Цифрландыру жөніндегі кіші жұмыс тобы бар.

• Ағайынды порттар

2013 жылы қол қойылған «Ағайынды порттар арасындағы байланыс және ынтымақтастық туралы меморандум» негізінде басталған бұл процесс теңіз және құрғақ порттар арасындағы ынтымақтастықты арттыруға бағытталған. Бастапқыда Әзербайжанның Баку, Түркияның Самсун және Қазақстанның Ақтау порттары қамтылса, кейіннен Қазақстанның Құрық, Түркияның Мерсин порттары мен Өзбекстанның Universal Logistics Services, Akhtachi және Termez Cargo Center құрғақ порттары қосылды. Бұл бастама техникалық алмасу, білім бөлісу және аймақтық порттар арасындағы бірлескен жобаларды дамытуға қызмет етеді.

• Теміржол әкімшіліктері басшыларының кездесулері

2022 жылдан бері ұйымдастырылып келе жатқан бұл кездесулер теміржол секторлары арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға, халықаралық баламалы әрі үнемді теміржол дәліздерін дамытуға бағытталған. Осы іс-шаралардың нәтижесінде 2022 жылдың желтоқсанында алғашқы Түркия-Өзбекстан жүк пойызы іске қосылып, 40 вагон тауар тасымалданды.

• Халықаралық форумдар

2023 жылы Ферғанада өткен «Түркі мемлекеттерінің теміржол байланысы: Ферғана алқабы – Анадолы» форумы және Ыстанбұлда өткен «Халықаралық мультимодальды көлік форумы» қоғамдық және жеке сектордың жетекші өкілдерін, көлік және логистика саласының мамандарын жинап, ынтымақтастық пен білім алмасуға арналған маңызды алаңдар болып өтті. Бұл форумдар ТМҰ аясындағы мультимодальды көлік дәліздерін дамытуға ерекше серпін берді.

• Логистикалық орталықтар мен жүк тасымалдаушылар альянсы

2024 жылы құрылған бұл альянс түркі елдерінің логистикалық орталықтары, тасымалдаушылары, терминалдары мен порттарын байланыстырып, көлік инфрақұрылымын жетілдіру, ынтымақтастықты арттыру және инновациялық жүк тасымалы шешімдерін мемлекеттік-жеке серіктестікте ілгерілету мақсатында қызмет етеді.

• Ұлттық көлік қауымдастықтары басшыларының кездесулері

2024 жылғы наурызда өткен алғашқы кездесу маңызды шешімдерге әкелді, оның ішінде ТМҰ Автомобиль көлігі қауымдастықтары одағының (OTS-URTA) құрылуы бар. Бұл одақ жеке секторды таныстырып, ынтымақтастықты нығайтып, «Түркі әлемі – 2040 көзқарасы» аясында көлік әлеуетін арттыруға бағытталған. Одақтың ашылу салтанаты 2024 жылғы қарашада Ыстанбұлда өтті.

Құрылымдық негіз

ТМҰ аясындағы көлік ынтымақтастығының құқықтық негізі бірнеше маңызды құжаттарға сүйенеді:

• «Халықаралық аралас жүк тасымалы туралы келісім» — Түркі мемлекеттері ұйымының Мүше мемлекеттері үкіметтері арасында 2022 жылғы 11 қарашада Самарқандта қол қойылған;
• «Көлік байланысын дамыту бағдарламасы» — ТМҰ тарапынан 2022 жылғы 11 қарашада Самарқандта бекітілген;
• «Көлік байланысын дамыту бағдарламасын іске асыру жөніндегі бірлескен іс-қимыл жоспары («Жол картасы») 2023-2027 жылдарға арналған» — 2023 жылғы 3 қарашада Астанада қабылданған;
• «Халықаралық автомобиль тасымалы операцияларында электрондық рұқсатты (e-Permit) пайдалану және ынтымақтастық туралы өзара түсіністік туралы меморандум» — Мүше мемлекеттер арасында 2024 жылғы 6 шілдеде Шушада қол қойылған.

Жобалар

ТМҰ көлік саласындағы кедергілерді жою және тиімді, тұрақты әрі кедергісіз тасымалдауды қамтамасыз ету мақсатында бірқатар практикалық жобаларды іске асыруда.

• E-Permit

ТМҰ Мүше және Бақылаушы мемлекеттері арасында халықаралық автомобиль тасымалында Электрондық рұқсат (e-Permit) жүйесін енгізу жұмыстары жүріп жатыр. Бұл жоба цифрландыру арқылы көлік операцияларын оңтайландыруға, қағаз рұқсат құжаттарынан туындайтын шығындарды азайтуға, сондай-ақ рұқсат құжаттарын жоғалту немесе дұрыс пайдаланбау мәселелерін жоюға бағытталған.

2022 жылғы 28 қазанда Ташкентте өткен ТМҰ Көлік министрлерінің 6-шы кездесуінде Түркия мен Өзбекстан бұл жобаның көшбасшылары болып, e-Permit жүйесін ғаламдық деңгейде алғаш рет енгізген елдер атанды. Қазір бұл бастаманы басқа ТМҰ елдеріне кеңейту бойынша жұмыстар жүргізілуде.

2024 жылғы 6 шілдеде Шушада өткен Саммитте ТМҰ Көлік министрлері Халықаралық автомобиль тасымалдарында e-Permit қолдану және ынтымақтастық туралы Өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды. Меморандумда электрондық рұқсаттың қолдану қағидалары бекітілді, оған рұқсат деректерін электронды форматқа көшіру, қағаз құжаттардың құрылымын сақтау және бірыңғай жүйе арқылы стандартталған бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалану арқылы деректер алмасуды ұйымдастыру кіреді.

• E-CMR

ТМҰ аумағында «eCMR» электрондық жүк тасымалы жөніндегі келісімшарттарды енгізу жұмыстары белсенді жүргізілуде. 2023 жылғы ақпанда ТМҰ Халықаралық автомобиль көлігі одағы (IRU) және БҰҰ-ның Еуропа бойынша экономикалық комиссиясымен (UNECE) бірлесіп, CMR Конвенциясы және оның e-CMR хаттамасы туралы онлайн семинар өткізілді.

2024 жылғы 25 сәуірде Будапештте өткен ТМҰ Көлік үйлестіру комитетінің екінші отырысында Мүше мемлекеттер eCMR жобасын қолдап, арнайы Кіші жұмыс тобын құру туралы шешім қабылдады. Бұл топ көлік министрліктері, кеден әкімшіліктері және ұлттық көлік қауымдастықтарының сарапшыларынан құралған және Түркі аймағында eCMR жүйесінің құқықтық бағасы мен іске асырылуын қарастырады.